Wel en wee van vlinders in de Bennekomse Meent

Het gaat slecht met de insecten, maar niet overal. Samen met andere vrijwilligers tel ik al ruim dertig jaar vlinders in de Bennekomse Meent, een bloemrijk natuurgrasland tussen Bennekom en Veenendaal. Drieëndertig jaar wekelijks vlinders tellen leverde in totaal 29.719 exemplaren op, verdeeld over 27 soorten.

Het hooibeestje is nu nog vooral op gele composieten te vinden.

Verrassend is dat hier zowel het aantal vinders als het aantal soorten over deze periode is verdubbeld. Ondanks dat het een klein natuurreservaat is ingeklemd tussen Veenendaal en intensief gebruikte agrarische gronden.

Gunstig is dat het terrein al heel lang in beheer is als natuurgebied, en sinds 1994 in een aantal stappen uitgebreid en meer verbonden met andere natuur. Het maakt sinds 2019 deel uit van het nieuwe natuurgebied Binnenveldse Hooilanden. Ook wordt sinds 2007 niet al het grasland in één keer gemaaid. Daardoor kunnen de rupsen beter overleven.

Verreweg het talrijkst is hier het bruin zandoogje, met maar liefst tweederde van alle getelde vlinders. Dit is een typische soort van bloemrijke graslanden, die we hier in de Vallei buiten natuurgebieden nog maar heel mondjesmaat zien. Er komen nog een paar andere graslandsoorten voor maar in heel lage aantallen. Een daarvan was de argusvlinder, maar die is sinds 2010 verdwenen uit het gebied. Het groot dikkopje is zeldzaam maar komt nog steeds voor. Het hooibeestje was verdwenen rond 2000 maar komt de laatste jaren wel weer voor. Dit jaar zagen we er meer dan ooit, enkele  tientallen. Het kleine bleekoranje vlindertje kun je nu nog zien rondvliegen. Wellicht profiteert hij van de uitbreiding van natuurterreinen, ook op andere delen van de Binnenveldse Hooilanden zie ik hem soms. Hij vliegt nu nog rond samen met twee andere kleine soorten: de kleine vuurvlinder, feloranje met bruin, en het icarusblauwtje kun je hier in de nazomer nog zien. We tellen door, en hopen op een toename van vlinders dankzij de nieuwe natuur.

Geplaatst in de Gelderlander 30 augustus 2023

In Vlinders augustus 2023 (3)  is een uitgebreid artikel verschenen van Michiel Wallis de Vries en mij over de vlinders van de Bennekomse Meent. Zie

Klik om toegang te krijgen tot 6ae28236-cd5b-43f8-aa6b-cfc1bd0e4c37.pdf

Het bruin zandoogje, de algemeenste vlinder van de Bennekomse Meent

Het groot dikkopje, een fraai vlindertje dat in kleine aantallen voorkomt in de Bennekomse Meent

Blauwe knoop is wel de belangrijkste nectarplant voor vlinders in de Bennekomse Meent

Maaien en afvoeren gebeurt met speciale rupsvoertuigen. Noodzakelijk om de bijzondere flora in stand te houden, maar stukjes niet maaien is van groot belang voor het insectenleven.

Oogjes op de vlinders!

Echte vlinderliefhebbers haten juni vanwege de vlinderdip, een periode tussen het voorjaar en zomer dat er weinig vlinders zijn. Welnu, deze is nu echt voorbij. De stadsvlinders vliegen nog maar mondjesmaat, maar in de bloemrijke bermen en graslanden kun je nu veel vlinders vinden. Er lijkt nu, althans rond Wageningen, een explosie van zandoogjes te zijn losgebarsten. Zandoogjes zijn middelgrote vlinders met veel bruin, en wat zandkleurige of oranje vlekken. En met een aantal oogjes, ronde zwarte vlekjes met een witte kern. De hoeveelheid oranje en hoeveelheid ogen verschilt tussen de soorten.

Op weg naar mijn telgebied voor vlinders in het Binnenveld zagen mijn zoon en ik al een flink aantal koevinkjes vliegen, een donkerbruin zandoogje zonder oranje vlekjes. Dat is toch wel opmerkelijk want pas sinds een paar jaar zie ik deze soort een enkele keer in onze omgeving.

In de Bennekomse Meent, een fraai stuk blauwgrasland, doe ik al jarenlang vlindertellingen, en hier dwarrelen de zandoogjes om je heen. Dat doet toch even denken aan een bergweide vol vlinders. Het kan dus ook in Nederland! Aan de waardplant voor de rupsen hoeft het niet te liggen, dat kunnen verschillende grassen zijn. Maar wel aan het maaibeheer, lage bemestingsgraad, en aanwezigheid van veel bloemen. Knoopkruid en blauwe knoop zijn in deze tijd favoriet bij de vlinders. Naast het talrijke bruin zandoogje ontdekken we ook hier een koevinkje, vorig jaar ook een exemplaar waargenomen, maar daarvoor 20 jaar lang niet gezien. En nog wat verderop ontdekt mijn zoon een zandoogje met een lichte band over de achtervleugel. Even dachten we dat dit een oranje zandoogje was, maar de Vlinderstichting corrigeerde ons. Het oranje zandoogje is algemeen in Zuid-Nederland en Drenthe, maar in Midden-Nederland vrij zeldzaam.

Bruin zandoogje op blauwe knoop

En bij het ene bosje middenin het gebied vinden we dan ook nog het bont zandoogje, een sterk toegenomen soort die we daar nu ook wel vaker zien.

En als je goed oplet vind je tussen al die zangoogjes af en toe kleine snelvliegende oranje vlindertjes. Dit zijn het grote en het zwartsprietdikkopje. De telling duurt lang en komt nauwelijks op tijd klaar. Bijna aan het eind ontdekken we nog een andere zeldzaamheid: de oranje luzernevlinder. Dit is een trekvlinder uit Zuid-Europa, die in sterk wisselende aantallen in Nederland opduikt, en nu voor de tweede keer ooit in onze vlinderroute, die al sinds 1990 wordt geteld.

Het zandoogje dat nu nog ontbreekt is de argusvlinder, sinds 2010 niet meer gezien in de Bennekomse Meent. Helaas is deze vlinder in vrijwel heel Nederland zeldzaam geworden, om nog onbekende oorzaak.

Terwijl ik druk was met tellen, had mijn zoon mijn fototoestel ontfutseld en een prachtige serie van zandogen gemaakt.

Voor meer foto’s en uitleg over de herkenning van zandoogjes, zie zijn blog:

https://janboelvanfladderaarsenkruipers.wordpress.com/2015/07/12/zoek-de-verschillen-de-zandoogjes-der-fladderaars

En voor de liefhebber de statistieken:

Op deze ene teldatum hebben we 11 soorten dagvlinders geteld (en daarnaast nog de gamma-uil), het jaartotaal voor de Beenkomse Meent ligt zo tussen 12 en 15. In totaal 286 vlinders over een route van ca. 900 m, dat is ongeveer een vlinder per 3 meter. In de beste secties is de dichtheid 2 x zo hoog, elke twee stappen zie je een vlinder zitten of langsdwarrelen.  Een week daar voor was het hoogste aantal vlinders nog 35 stuks over de hele route. Een ware explosie dus.

Grijp je kans en trek er op uit om vlinders te zien!

Vier cadeautjes van de meimaand

Begin mei groeit en bloeit alles zo snel, dan kun je toch eigenlijk niet binnen zitten. Ik geniet van een vakantieweekje dichtbij thuis, en ook daar bloeit en bruist het.

Bronst

In de Bennekomse Meent zijn de vlindertellingen weer van start. De meeste vlinders waaien hier weg in het vroege voorjaar, maar er waren toch een paar. Ook trof ik zoals wel vaker een groepje reeën aan, een stuk of 10 waarvan twee bokken. Tot mijn verbazing zochten de bokken elkaar op en zetten hun geweien tegen elkaar, ze gingen echt bokken. Na een paar stoten begon de ene heel langzaam achteruit te lopen met afgewende kop. De ander bleef fier staan. Na zo een paar meters te hebben afgelegd, draaide hij zich om en rende weg. Met niet al te veel oog voor zijn omgeving, want hij naderde mij tot zo’n 30 meter afstand! Een hese blaf ondersteunde zijn bronstige stemming.

Raadselachtige veren

Nog een raadsel op de Bennekomse Meent. Wat rondslingerende veren. Plukresten vind ik hier wel vaker, Maar dit zijn mooie licht en donkerbruin gebandeerde veren, bijzonder zacht. Deze zijn van een uil, waarschijnlijk kerkuil. Het is geen complete plukrest, zo’n 15 handpennen en wat kleinere veertjes, geen bloedsporen. Teveel voor de rui, te weinig voor een plukrest? Maar waarom verliest een kerkuil zo in het open land een groot deel van de veren van een vleugel? Ving hij een prooi en is hij toen overrompeld door een vos? Het is mij een raadsel. Het levert mij wel een mooi pakketje veren op, met ook een voorste slagpen uit de vleugel. Die heeft langs de voorrand een soort kammetje die ervoor zorgt dat de uil extra geruisloos kan vliegen. Prachtig om te zien

 

De grootste veren op een rij

Detail van het kammetje langs de voorrand van de veer, dat helpt om geruisloos te vliegen. Foto Jan-Freerk Kloen

Cadeau uit de lucht

De Grebbeberg bezochten we deze keer om wat meer over de slag van de Grebbeberg te weten te komen. Maar een langskomende vogel negeren we niet. Precies op het moment dat we op het uitkijkpunt bovenop de berg staan, komt een stipje langszweven. Roofvogel, hoog boven ons, met iets samengetrokken vleugels. Op die manier slecht te herkennen, vaak verdwijnt zo’n stip dan ongedetermineerd. Maar deze zette opeens een flinke daling in, cirkelend voor ons. Knikje in de vleugel, hoekige staart: dit is een zwarte wouw. Hij daalt nog verder en we zien zijn donkere uiterlijk, met iets lichtere kop en lichtere vlek op de vleugels, en de staart in heel lichte V. Hij vliegt nu laag over de nevengeul gaat even zitten op de oever. Zo mooi zie je niet vaak een zwarte wouw.

Een kwartier later, vliegt er ook nog eens een slechtvalk langs. Die heeft vorig jaar bij Wageningen gebroed, maar ik heb hem dat jaar niet gezien. Nu dus wel, en een paar dagen later zelfs boven het voetbalveld.

Opwarmertjes

Nog een ander dagje natuur, de Doorwerthse heide, natuurlijk hoopt Jan-Freerk hier weer reptielen te vinden. Drie stappen binnen het hek, en daar schiet een hazelworm weg. Al vrij snel daarna twee soorten hagedissen en nog eens een hazelworm. Die kruipt weg in het mos, we zien alleen zijn staart. Iets daarnaast verschijnt even later een kop…Maar die kop en staart waren niet met elkaar te verbinden, dit was een tweede hazelworm ernaast. Zacht weer, maar nog maar een waterig zonnetje, dat is het ideale reptielenweer. Als er in het hele gebied zoveel hazelwormen en hagedissen zitten, kunnen het er vele honderden zijn. We zien er later nog meer, maar niet zo snel achter elkaar als in het begin. Als de zon langer schijnt, zijn de hagedissen genoeg opgewarmd en verstoppen zich weer meer. Het blijft opvallend dat je niet op alle geschikt ogende plekken hagedissen ziet. Hoeveel leefgebied heeft één hagedis nodig, en wat is nou een goed gebied? Op de weblog van Jan-Freerk kun je nog een hagedissenprijsvraag doen…

https://janboelvanfladderaarsenkruipers.wordpress.com/2015/05/09/prijsvraag-win-een-ochtend-of-middag-ringslangen-zoeken-bij-wageningen/